Rzeczownik i jego rodzaj gramatyczny

W języku hiszpańskim istnieją dwa rodzaje gramatyczne: męski i żeński.

Każda rzeczownik: oznaczający rzecz, osobę lub zwierzę jest jednego z tych dwu rodzajów.

Rzeczownikom często towarzyszą rodzajniki i, jak sama nazwa wskazuje, niosą ze sobą informację o rodzaju (przynajmniej z założenia bo zdarzają się pułapki).

Do czego nam wiedza o rodzaju rzeczownika? Do tego żeby postawić przy nim odpowiedni rodzajnik, prawidłowo odmienić stojący przy nim przymiotnik, zaimek dzierżawczy lub wskazujący. Czyli wszystko co odnosi się do rzeczownika jest podporządkowane jego rodzajowi i liczbie.

Rodzaj rzeczownika po hiszpańsku nie musi odpowiadać jego rodzajowi po polsku. Myślenie typu: ta książka, czyli żeński, dlatego będzie "la libro" jest błędne bo akurat książka po hiszpańsku jest rodzaju męskiego.

Jak więc ustalamy rodzaj rzeczownika? Najlepiej uczymy się go od razu z rodzajnikiem (el lub la) bo nie ma jednej uniwersalnej zasady pozwalającej rozróżnić stuprocentowo rodzaj. Jest jednak kilka zasad które mogą sprawę uprościć. Często rodzaj rzeczownika rozpoznamy po końcówce.

Jeśli rzeczownik kończy się na:

-o (libro, armario, bolígrafo)

-or (color, calor, ventilador)

-aje (viaje, garaje, traje)

to jest rodzaju męskiego.

Wyjątki od tej reguły: mano, foto, moto, flor...

Końcówki:

-a (mesa, silla, ventana)

-tad, -dad (ciudad, libertad)

-ción, -sión (canción, televisión)

są charakterystyczne dla rodzaju żeńskiego.

Wyjątki: mapa, tema, sofá, clima, problema, día, planeta...

Niestety, istnieje całe mnóstwo innych końcówek jak -e lub spółgłoski, które mogą być zarówno męskie jak i żeńskie. W takim wypadku pozostaje nauka od razu z rodzajem. W razie wątpliwości sprawdzamy rodzaj w słowniku. Informacja o rodzaju pojawia się zaraz po samym rzeczowniku, jest oznaczona literą m (masculino) lub f (femenino).

Osoby

Przy ustalaniu rodzaju gramatycznego rzeczowników oznaczających osoby najważniejszym elementem jest płeć tej osoby. Jeśli więc wiemy że madre to matka, to wiemy od razu jakiego jest rodzaju, bo matka jest płci żeńskiej. Hombre też kończy się na -e, ale oznacza mężczyznę więc jest rodzaju męskiego.

Istnieje szereg rzeczowników odnoszących się do osób, które mają dwie wersje, męską i żeńską, ponieważ osoby do których się odnoszą mogą być mężczyznami i kobietami.

Dzieje się tak w przypadku nazw członków rodziny:

hijo------------hija

primo--------prima

cuñado------cuñada

(nieregularne:

marido------mujer

padre--------madre

yerno--------nuera)

Osobną kategorią są nazwy zawodów gdzie zazwyczaj spotykamy pary końcówek:

-o -a

camarero camarera

médico médica

-or -ora

profesor profesora

conductor conductora

-n, -s (z akcentem +a

na ostatniej sylabie)

bailarín bailarina

-e -e

cantante cantante

dibujante dibujante

Jest też sporo zawodów zakończonych na -a w formie męskiej, w formie żeńskiej pozostają niezmienione:

periodista periodista

taxista taxista

W wypadku zawodów jest mnóstwo wyjątków, powstają też nowe formy celowo rozróżniające rodzaj męski i żeński, albo formy wcześniej nieistniejące.

actor actriz

juez jueza

modelo modelo

piloto piloto

dependiente dependienta

jefe jefa

alcalde alcaldesa

Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej przy zwierzętach. Mamy klasyczne pary zwierząt z formami męskimi i żeńskimi, regularnymi bądź nie.

-o -a

gato gata

perro perra

pato pata

-spółgłoska +a

león leona

ratón ratona

nieregularne

toro vaca

gallo gallina

tigre tigresa

caballo yegua

Oraz całe mnóstwo nazw zwierząt, które mają tylko rodzaj gramatyczny. Czyli z punktu widzenia funkcjonowania języka traktujemy je jako słowa rodzaju męskiego lub żeńskiego bez względu na płeć zwierzęcia.

masculinos: femeninos:

pez cebra

murciélago ballena

mosquito mariposa

tiburón serpiente

canguro ardilla

cocodrilo rata

Jeśli z jakiegoś powodu ważna jest płeć takiego zwierzęcia, to dodajemy do jego nazwy słowo macho (dla samca) lub hembra (dla samicy): una cebra macho, un cocodrilo hembra.

Zwierzęta

Liczba mnoga

Ogólne zasady tworzenia liczby mnogiej są banalnie proste, ale i tu pojawiają się pewne wątpliwości.

Jeżeli wyraz kończy cię na samogłoskę dodajemy do niego -s, jesli na spółgłoskę, dodajemy -es.

libro libros

mesa mesas

perro perros

coche coches

ordenador ordenadores

sillón sillones

reloj relojes

W wyrazach zakończonych na -z po dodaniu -es z zamienia się na c (ortografia!)

lápiz lápices

actriz actrices

luz luces

I na tym mogłoby się zakończyć, gdyby nie wyrazy zakończone na akcentowane -u, lub -i. Akcentowane -u i -i traktujemy trochę jak spółgłoski bo dodajemy do nich -es, chociaż w niektórych słowach są dopuszczalne dwie formy.

menú menúes

maniquí maniquíes

esquí esquíes lub esquís

bisturí bisturíes lub bisturís

Istnieją też słowa, które po prostu kończą się na -s w formie pojedynczej. W takim wypadku, jeśli są jednosylabowe lub akcent pada na ostatnią sylabę, tworzymy klasycznie liczbę mnogą czyli dodajemy -es.

mes meses

país países

autobús autobuses

W pozostałych przypadkach nie tworzymy liczby mnogiej, słowa te mają taką samą formę w liczbie pojedynczej i mnogiej. dzieje się tak między innymi przy dniach tygodnia i rzeczownikach złożonych.

lunes lunes

lavaplatos lavaplatos

Trzeba wtedy zwrócić szczególną uwagę na słowa, które do nich dostawimy, bo one będą już miały liczbę pojedynczą lub mnogą, a dodatkowo będą zawierać informację o ile przedmiotów nam chodzi.

el lunes los lunes (w poniedziałek w poniedziałki)

un sacapuntas tres sacapuntas (jedna temperówka trzy temperówki)

mi cumpleaños vuestros cumpleaños

(Rzeczowniki złożone, czyli te długie zakończone na -s, są zawsze rodzaju męskiego; dni tygodnia też)

No i na koniec jeszcze te dziwne słowa, które w ogóle nie mają, nie występują w liczbie pojedynczej. Przy nich musimy czasami uściślić czy chodzi nam o jedną sztukę, czy więcej.

gafas unas gafas tres gafas

tijeras unas tijeras dos tijeras

W takim wypadku rodzajnik w liczbie mnogiej nie oznacza kilka a: jedne, jedna sztuka.

Ćwiczenie:

Kłopotliwe rzeczowniki

Końcówka rzeczownika często niesie informację o jego rodzaju, ale są też słowa gdzie liczy się pierwszy dźwięk. Wyrazy zaczynające się od akcentowanego a, nawet jeśli są rodzaju żeńskiego będą pojawiały się w towarzystwie rodzajników męskich.

el agua

el ama

el águila

un arma

un hacha

Chodzi o wygodę w wymowie, bo słowo nadal pozostaje rodzaju żeńskiego, czyli wszelkie inne wyrazy, które do niego dostawimy będą w formie żeńskiej i rodzajniki w liczbie mnogiej również.

el agua fría

esta hacha

vuestra arma

buena ama

las almas puras

Istnieją też rzeczowniki, które można używać zarówno jako męskie jak i żeńskie (sustantivos ambiguos), choć najczęściej jedno z użyć przeważa.

Można więc mówić el vodka y la vodka (ale już tylko: el tequila).

el azúcar lub la azúcar

el mar la mar (choć w nazwach geograficznych zawsze el)

el enzima la enzima

el esperma la esperma

Internet również może być używany jako rzeczownik rodzaju męskiego lub żeńskiego, chociaż z uwagi na to, że jest traktowany jak nazwa własna, nie towarzyszy mu rodzajnik.

W tych wyrazach, użycie formy męskiej czy żeńskiej nie zmienia znaczenia. Istnieją jednak i takie, które co prawda mogą działać jako męskie i żeńskie, ale za to, mają w obu przypadkach zupełnie różne znaczenia. I tak:

el capital to kapitał a la capital- stolica

el radio promień lub rad, la radio- radio

el cura- ksiądz, la cura- kuracja, lekarstwo

el frente- front, la frente- czoło

el final- koniec, la final- finał (w sporcie)

Kwintesencją kłopotliwości słowa jest "arte"; co prawda ambiguo, więc można używać i jako męski i jako żeński, ale w liczbie pojedynczej przeważa męski, a w mnogiej prawie zawsze jest żeński. Do tego, bez względu na to, czy w liczbie pojedynczej użyjemy formy męskiej czy żeńskiej, to i tak musimy użyć rodzajnika męskiego, przez akcentowane "a" na początku "arte".

Stąd: el arte decorativo lub el arte decorativa, ale nigdy *la arte.

Drugi rodzaj kłopotliwych rzeczowników to te kończące się na -s.

Jeśli są to długie wyrazy, po których widać że są złożone z innych słów, to jest to rodzaj męski.

sacacorchos

abrelatas

cumpleaños

Jeśli mówimy o jednych urodzinach (jednej osoby), jednym otwieraczu, jednym korkociągu to postawimy rodzajnik w liczbie pojedynczej i męski, (podobnie przymiotniki i inne określniki)

un sacacorchos

mi cumpleaños

este abrelatas viejo